Cổng thông tin quan trắc môi trường

Chất lượng môi trường không khí luôn có sự biến động khi có những ảnh hưởng bởi các nguồn phát thải hoặc một số yếu tố khách quan như điều kiện thời tiết, khí hậu, địa hình… Trong những tháng đầu năm 2020, chất lượng không khí tại các đô thị ở miền Bắc có khá nhiều biến động do chịu ảnh hưởng của yếu tố thời tiết. Cùng với đó, những ảnh hưởng của đại dịch viêm đường hô hấp cấp Covid – 19 khiến rất nhiều các hoạt động kinh tế - xã hội phải tạm dừng hoặc giảm thiểu (các trường học nghỉ, giảm hoạt động sản xuất, xây dựng, giao thông…), điều đó cũng có những tác động đáng kể đến diễn biến chất lượng không khí của nước ta.

Theo kết quả quan trắc trong 3 tháng đầu năm 2020 cho thấy, tại các đô thị miền Bắc, chất lượng không khí có khá nhiều biến động do chịu tác động mạnh bởi thời tiết. Thống kê cho thấy, trong 03 tháng vừa qua, Hà Nội có 43 ngày (chiếm tỷ lệ 47,3%) có giá trị PM2.5 trung bình 24 giờ vượt giới hạn quy chuẩn cho phép, Việt Trì và Hạ Long có 6 ngày (chiếm tỷ lệ 6,6%). Tại Hà Nội có những ngày ô nhiễm ở mức khá cao (ngày 14/1, 02/2, 20/2 và 16/3), giá trị PM2.5 trung bình 24 giờ vượt từ 2 – 3,4 lần giới hạn cho phép của QCVN 05:2013/BTNMT. Tại các đô thị ở khu vực miền Trung và miền Nam, chất lượng không khí duy trì khá ổn định ở mức tốt và trung bình (Biểu đồ 1).

Biểu đồ 1. Giá trị thông số PM2.5​ TB 24 giờ tại các đô thị trong thời gian từ 01/1 đến 10/4/2020

Theo dõi diễn biến trong khoảng thời gian từ 20/3 đến 10/4, trong đó có thời gian bắt đầu thực hiện cách ly xã hội, chất lượng không khí tại các khu vực đô thị tốt hơn so tháng 1 và tháng 2/2020. Điều này thể hiện khá rõ tại Tp. Hồ Chí Minh - nơi ít chịu ảnh hưởng bởi sự biến động của yếu tố thời tiết. Giá trị trung bình 24 giờ thông số PM2.5 trong trong 2 tuần gần đây, thấp hơn hẳn những ngày trước đó (biểu đồ 2). Tại thủ đô Hà Nội, chất lượng không khí trong khoảng thời gian nêu trên cũng có xu hướng tốt hơn thời gian trước, tuy nhiên, do chịu cả tác động bởi thời tiết nên trong một số ngày vẫn có những sự biến động. Một điều đáng chú ý, trong 02 ngày 08-09/4, qua theo dõi cho thấy, số lượng phương tiện giao thông đường bộ trong nội đô tăng hơn những ngày trước đó, giá trị PM2.5 trong 02 ngày này cũng bắt đầu có xu hướng tăng lên (biểu đồ 4).

Biểu đồ 2. Giá trị thông số PM2.5 TB24 giờ tại Tp. Hồ Chí ​Minh trong thời gian từ ngày 01/1 đến 10/4/2020 

So sánh diễn biến chất lượng không khí từ ngày 01/1 đến 10/4 năm 2020 với cùng kỳ của những năm trước đó cho thấy, chất lượng không khí cũng có xu hướng được cải thiện hơn. Tuy nhiên, trong thời gian từ tháng 01 đến nửa đầu tháng 3/2020, giá trị thông số PM2.5 có thấp hơn những năm trước đó nhưng không rõ rệt. Trong khi đó, từ thời gian nửa cuối tháng 3 cho đến nay, giá trị thông số PM2.5 thấp hơn hẳn thời gian cùng kỳ những năm trước đó (Biểu đồ 3 & 4). Điều này cho thấy ảnh hưởng của các nguồn phát thải như giao thông và hoạt động sản xuất có tác động đáng kể đến chất lượng không khí đô thị.

Biểu đồ 3. Giá trị thông số PM2.5 TB24 giờ tại​ Tp. Hồ Chí Minh trong thời gian từ 01/1 đến 10/4 so sánh cùng kỳ trong giai đoạn từ năm 2016 - 2020 

Biểu đồ 4. Giá trị thông số PM2.5 TB24 giờ tại Hà Nội so sánh cùng kỳ từ ngày 01/1 đến 10/4 trong giai đoạn từ 2010 - 2020

Xem xét tới những thông số khác, trong đó thông số CO – là thông số đặc trưng cho nguồn phát thải từ hoạt động giao thông tại các khu vực đô thị. Kết quả quan trắc cũng cho thấy, giá trị CO trung bình 24 giờ trong khoảng thời gian nửa cuối tháng 3 và tuần đầu của tháng 4/2020 thấp hơn hẳn khoảng thời gian từ tháng 1 đến nửa đầu tháng 3/2020. So sánh diễn biến cùng kỳ giữa các năm cũng có thể thấy rằng, giá trị CO trong nửa cuối tháng 3 và tuần đầu của tháng 4/2020 thấp hơn khoảng giá trị cùng kỳ của những năm trước đó.

Biểu đồ 5. Giá trị thông số CO TB24 giờ tại Hà Nội so sánh cùng kỳ từ ngày 01/1 đến 10/4 trong giai đoạn từ năm 2010 - 2020

Theo dõi diễn biến giá trị CO trong ngày cho thấy, trong khoảng thời gian từ ngày 01-10/4 (thời gian thực hiện lệnh cách ly xã hội) giá trị CO giảm đáng kể vào các khung giờ cao điểm giao thông so với các tháng trước đó (Biểu đồ 6). Có thể thấy rằng, hoạt động giao thông đường bộ giảm mạnh cũng đã làm giảm lượng phát thải CO vào môi trường không khí tại khu vực đô thị.

Ghi chú: giá trị CO trung bình giờ của 11 trạm tại Hà Nội

Biểu đồ 6. Diễn biến giá trị trung bình giờ thông số CO trong ngày tại Hà Nội trong những tháng đầu năm 2020 

Kết quả tính toán chỉ số AQI giờ trong ngày tại các trạm của Hà Nội trong thời gian từ 01/01/2020 đến 09/4/2020 cho thấy, từ đầu tháng 1 đến nửa đầu tháng 3, có khá nhiều khoảng thời gian trong ngày, chất lượng không khí ở mức kém và xấu, thậm chí có những ngày chất lượng không khí ở mức xấu và rất xấu. Tuy nhiên, từ khoảng ngày 22/3 đến 07/4, phần lớn thời gian trong ngày, chất lượng không khí duy trì ở mức tốt và trung bình. Riêng trong hai ngày 08-09/4, chất lượng không khí đã bị suy giảm, đa số các giờ trong ngày chất lượng không khí ở mức kém và xấu. Đây cũng là những ngày ghi nhận lượng phương tiện tham gia giao thông trong nội đô tăng cao hơn hẳn những ngày trước đó.

Biểu đồ 7. Tỷ lệ AQI giờ các trạm tại Hà Nội trong thời gian từ 01/1 đến 09/4/2020

Thống kê tỷ lệ AQI ngày các trạm tại Hà Nội trong thời gian 03 tháng qua cho thấy, trong tháng 1 và tháng 2/2020, có khoảng 50% số ngày có chất lượng không khí ở mức kém đến rất xấu (AQI>100), trong đó riêng tháng 2 có khoảng 4% số ngày chất lượng không khí ở mức rất xấu (AQI >200). Tuy nhiên, đến tháng 3/2020, chất lượng không khí có sự cải thiện hơn, không có ngày nào chất lượng không khí ở mức rất xấu. Tỷ lệ ngày có chất lượng không khí ở mức xấu mặc dù vẫn chiếm khoảng 7% ở đa số các trạm nhưng trong nửa cuối tháng 3, đa số các ngày chất lượng không khí ở mức trung bình (Bảng 1).

Như trong nhiều báo cáo đã phân tích về những nguyên nhân chính gây ô nhiễm môi trường không khí, các hoạt động sản xuất công nghiệp, giao thông, xây dựng… đều là nguồn phát sinh bụi và khí thải vào môi trường không khí. Chính vì vậy, khi các đô thị lớn của nước ta thực hiện lệnh cách ly xã hội, cùng với các hoạt động sản xuất, giao thông, xây dựng… giảm hoặc dừng hoạt động đã khiến chất lượng không khí được cải thiện. Chúng ta cần nhìn nhận, chính sự thay đổi các hoạt động sản xuất, sinh hoạt của con người là nguyên nhân quan trọng làm thay đổi chất lượng không khí. Bên cạnh đó, chất lượng không khí còn chịu ảnh hưởng bởi một số yếu tố khách quan khác như thời tiết, khí hậu…

Trong thời gian tiếp theo, vẫn cần tiếp tục theo dõi các số liệu quan trắc chất lượng không khí cùng các yếu tố ảnh hưởng để có được những phân tích, đánh giá cụ thể hơn về các nguyên nhân tác động đến chất lượng không khí ở nước ta nói chung, và ở các đô thị lớn nói riêng.

VEA